Ένα (αιώνιο) πρόβλημα

ο δημιουργός και το κοινό του

το κοινό και ο δημιουργός του

Την Παρασκευή 7 Δεκεμβρίου, έγινε η παρουσίαση του βιβλίου που έγραψε ο ομότιμος καθηγητής Μουσικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Απόστολος Κώστιος, για τα 75 χρόνια της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. Μίλησαν έγκριτοι μουσικολόγοι, καταρχήν ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ακαδημαϊκός αλλά και συνθέτης, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, Ευάγγελος Μουτσόπουλος, η καθηγήτρια Μουσικολογίας του ίδιου Πανεπιστημίου, Όλυ Ψυχοπαίδη-Φράγκου και ο επίκουρος καθηγητής Μουσικολογίας Νίκος Μαλιάρας. Ο Νίκος Μαλιάρας έθιξε και το θέμα της έλλειψης επικοινωνίας του κοινού με τη σοβαρή έντεχνη μουσική. Είναι το θέμα που απασχολεί πάντα τους συνθέτες. Ποιοι είναι άραγε οι τρόποι "προσέγγισης" του κοινού;

Σε μια μικρή συνομιλία που είχα μαζί του κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, του ανέφερα την εξής διαπίστωσή μου: Ένα συγκεκριμένο έργο μου, θεωρήθηκε πολύ συντηρητικό στο Darmstadt, ενώ το ίδιο έργο στο Salt Lake City, θεωρήθηκε απρόσιτο και υπερβολικά πρωτοποριακό. Ανώνυμοι μάλιστα, το χαρακτήρισαν "Μουσικό Βανδαλισμό".

Στα 55 περίπου χρόνια που γράφω μουσική, με προβληματίζει ο χαρακτήρας του κοινού. Ομολογώ ότι δεν βρήκα κάποιον απόλυτο ορισμό που να το καθορίσει στην ολότητά του. Για μένα παραμένει πάντα άγνωστο και απρόσιτο. Το κοινό ξεκινάει από μαύρο στη μια πλευρά και καταλήγει άσπρο στην άλλη πλευρά. Είναι ευκολότερο να καθορισθεί κάποιο ειδικό κοινό, αλλά αδύνατο να το καθορίσεις γενικώς. Επομένως εάν οποιοσδήποτε συνθέτης θα ήθελε να επικοινωνήσει με αυτό, θα πρέπει καταρχήν να το αναζητήσει.
Ποιο είναι το κοινό του; Υποθέτω κάπου που θα ανήκει και ο ίδιος ο συνθέτης σαν ακροατής. Ένα κοινό που ο συνθέτης, θα επικοινωνήσει μαζί του, χωρίς να προδώσει την ιδεολογία και την αισθητική του.

Στο τόπο μας το κοινό βομβαρδίζεται συνεχώς από ένα μόνο είδος μουσικής. Στην οικογένεια, στο σχολείο και στο περιβάλλον.
Το κοινό δυστυχώς δεν έχει επιλογές.
Θεωρώ λοιπόν, ότι είναι άδικο να ζητάμε από ένα δημιουργό, να γίνει θύμα λαϊκισμού και να γράψει για τη μια και μόνη επιλογή του κοινού. Με το επιχείρημα ότι "αυτά θέλει ο κόσμος" και "αυτά δεν τα καταλαβαίνει ο κόσμος" κτλ.

Είναι άδικο να αναζητούμε τα αίτια της έλλειψης επικοινωνίας μόνο στους δημιουργούς. Μήπως θα έπρεπε να τα αναζητήσουμε στη ανύπαρκτη παιδεία και στην απουσία επιλογών;
Η δημιουργία πρέπει να είναι ελεύθερη.
Άλλωστε ο δημιουργός είναι υπόλογος για τις αποφάσεις του.
Ο μόνος που μπορεί να αποφασίσει με ποιους και με τι όρους θα επικοινωνήσει.
Θα έλεγα λοιπόν το εξής γνωστό: ΜΗΝ ΠΥΡΟΒΟΛΕΙΤΕ ΤΟΝ ΣΥΝΘΕΤΗ.
Αυτοί που έχουν να πουν κάτι σημαντικό το λένε, γιατί θέλουν να είναι συνεπείς με αυτό που πιστεύουν.

Αφηρημένη Προγραμματική Μουσική

και μια εξομολόγηση....

Όπως ανέφερα και στο προηγούμενό μου post, χρησιμοποιώ πάντα τον προφορικό λόγο. Είναι σαν να εξομολογούμαι κάθε φορά. Δεν είναι αυτό που κυρίως με απασχολεί, η καλλιέπεια του λόγου, που τη θεωρώ πολύ σημαντική, αλλά αν και αυτή υπάρχει στον προφορικό μου λόγο, ασφαλώς είναι πάρα πολύ σημαντικό για μένα. Αυτό όμως που δεν θέλω επουδενί λόγο να παραβλέψω ή και να "προδώσω", είναι αυτή η αυθόρμητη εξομολόγηση του να διατυπώνω σκέψεις μου και να τις εκφράζω αυθόρμητα. Χαίρομαι για τα σχόλια που έγραψαν ορισμένοι φίλοι, και χαίρομαι ακόμη που η ταπεινή μου προσφορά στο θέμα της μουσικής γίνεται αφορμή να μας προβληματίσει. Άλλωστε, κάτι ψάχνω και εγώ δημιουργώντας και κατά συνέπεια, όχι βέβαια ηθελημένα, προτείνω ή θέτω ορισμένα προβλήματα, που αν μας κάνουν να σκεφτόμαστε, νομίζω ότι εκπληρώνουν κατά κάποιο τρόπο και έναν από τους σκοπούς της δημιουργίας, τουλάχιστον όπως εγώ τη φαντάζομαι.

Μου ζητήσατε να μιλήσω πιο διεξοδικά, για τον όρο Αφηρημένη Προγραμματική Μουσική που χρησιμοποίησα στο προηγούμενο μου post. Είναι ένας όρος ο οποίος με απασχολεί συνεχώς από τις αρχές της δεκαετίας του 60. Βέβαια οι μουσικολόγοι, είμαι σίγουρος ότι θα… βγαίνουν από τα ρούχα τους ακούγοντας αυτόν τον όρο. Είναι τελείως αντιφατικός και σε σχέση με αυτό που γνωρίζουμε για τη Προγραμματική Μουσική. Η Αφηρημένη Προγραμματική Μουσική, είναι εκείνη που αντί για μια ιστορία οργανώνεται σε σχέση με μια νέα παράμετρο. Μια "αφηρημένη ιδέα" που παίζει ανάλογο ρόλο με το πρόγραμμα της προγραμματικής μουσικής. Για παράδειγμα, η κίνηση του ήχου μέσα στο χώρο. Οι δυνατές περιπτώσεις ενός διαλόγου μεταξύ συνομιλητών. Οι διαφορετικοί τρόποι που μπορεί να παιχτεί ένα μουσικό όργανο κ.λ.π. Γνωρίζουμε όλοι τις τέσσερις παραμέτρους της μουσικής : το τονικό ύψος, την ένταση, τη διάρκεια και το ηχόχρωμα. Η έξτρα αφηρημένη παράμετρος οδηγεί, καθορίζει και χαρακτηρίζει τις άλλες τέσσερις παραμέτρους. Για τη κίνηση του ήχου μέσα σε ένα συγκεκριμένο χώρο π.χ., οι δυνατοί συνδυασμοί της κίνησης του, επηρεάζουν και τον τρόπο οργάνωσης της φόρμας και γενικά της όλης οργάνωσης του υλικού.
Με λίγα λόγια ο ορισμός της Αφηρημένης Προγραμματικής Μουσικής θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής:
"Είναι μια μουσική, που εκτός των γνωστών παραμέτρων (τονικό ύψος, ένταση, διάρκεια και ηχόχρωμα), εισάγει μια αφηρημένη ιδέα η οποία ελέγχει τις τέσσερις γνωστές παραμέτρους. Κάτι ανάλογο με την ιστορία στην προγραμματική μουσική. Εδώ όμως η έξτρα παράμετρος, η έξτρα ιδέα, είναι αφηρημένη. Γι αυτό λέγεται και Αφηρημένη Προγραμματική Μουσική".

Στον απόηχο της συναυλίας

Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τον συνάδελφο και πρώην μαθητή μου, τον Γιώργο Χατζημιχελάκη, ο οποίος με εισήγαγε με πολύ ενθουσιασμό στην «μπλογκόσφαιρα», (όπως λεει και ο ίδιος) και οργάνωσε αυτό το blog. Επίσης μου είπε ότι μπορώ να κάνω σχόλια και να γράφω κατά καιρούς ιδέες. Βέβαια εγώ κυρίως μιλάω και το μόνο που γράφω πολύ, είναι καλώς ή κακώς η μουσική. Θα ακολουθήσω λοιπόν και εδώ την ίδια διαδικασία. Θα μιλάω και ο Σάββας Τσιλιγκιρίδης θα τα απομαγνητοφωνεί.
Ο Κωνσταντίνος Παπαδάκης την Τετάρτη 28 Νοεμβρίου, έπαιξε εκπληκτικά τα δέκα έργα μου για σόλο πιάνο. Δεν είναι εύκολη μουσική, και δεν είναι εύκολο κανείς να επικοινωνήσει με τις βαθύτερες προθέσεις που είχα. Είναι άλλωστε μια παραγωγή η οποία γράφτηκε σε μια περίοδο σχεδόν μισού αιώνα. Αναλύοντας και εγώ τον εαυτό μου ακούγοντας για πρώτη φορά πολλά από αυτά τα έργα, όπως οι Inventions και Φούγκες (1958), η Σονάτα (1959), βλέπω το ταξίδι ενός νέου μέσα σε αυτή τη περίοδο των 47-48 ετών, τις ανησυχίες του, τις προσπάθειές του και τις συνεχείς αλλαγές. Το ταξίδι αυτό ξεκινάει στο τέλος της δεκαετίας του 50, όταν σπούδαζα την εποχή εκείνη με τον Γιάννη Α. Παπαϊωάννου, ο οποίος και με εισήγαγε στα πρώτα ατονικά και δωδεκαφθογγικά συστήματα. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν πάντα για μένα, με τι τρόπο θα μπορούσα να δαμάσω τα οποιαδήποτε αυτά συστήματα, ώστε να μπορώ να εκφραστώ με τον τρόπο που εγώ ήθελα και το σύστημα να μην ήταν τίποτε άλλο παρά ένα εργαλείο για μένα, που επ’ ουδενί λόγο θα παρεμπόδιζε οποιαδήποτε πρόθεση μου. Έτσι λοιπόν, από πολύ νωρίς άρχισα να «κοροϊδεύω» το σύστημα. Δεν το λεω με την έννοια την αρνητική, αλλά προσπαθούσα κατά κάποιο τρόπο να το παρακάμπτω, με κάποιους προσωπικούς συλλογισμούς και κάποιες προσωπικές απόπειρες για να μπορώ να το φέρω στα δικά μου πλαίσια. Φαίνεται ότι σε μεγάλο βαθμό το κατόρθωσα, γιατί σαφώς αυτά τα κομμάτια κάθε άλλο παρά δωδεκάφθογγα ή ατονικά ακούγονται. Είναι πολύ συμβατικά στη φόρμα στην αρχή, (Inventions και Φούγκες, Σονάτα κλπ.,) που όμως σιγά-σιγά διευρύνονται μορφολογικά, και εισέρχονται άλλα χαρακτηριστικά με ίσως εξελικτική πορεία προς τις Ακουαρέλες, που εκεί αρχίζω να συνδυάζω τις ατονικές και δωδεκάφθογγες τεχνικές με άλλα συστήματα, πολύ συχνά της δικής μας ελληνικής παράδοσης. Τα μεν ρυθμικά στοιχεία, απόρροια και αποτέλεσμα πάντα της γλώσσας, ήταν ήδη ξεκαθαρισμένα από άλλους. Αυτά τα οποία με απασχόλησαν ήταν τα μελωδικά και τροπικά στοιχεία σε σχέση με τα ατονικά συστήματα. Θα μπορούσα λοιπόν κοντολογίς να πω, ότι ήταν ένα ταξίδι ενός νέου, να ανακαλύψει τον εαυτό του με κάθε καινούργια τεχνική που μάθαινε και να την οικειοποιηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην είναι εκτός χώρου και εκτός της προσωπικής του παράδοσης, αλλά να χαρακτηρίζουν την εποχή, τον τόπο μου και τον χώρο μου. Εάν βέβαια το δούμε και πιο υπερβατικά, θα έλεγα τον δικό μου Χωρόχρονο που ξεπερνάει τις συμβατικές «διαστάσεις» του ύψους, του βάθους και του πλάτους, και να εισάγει τη τέταρτη διάσταση του χρόνου. Ή μια τέταρτη διάσταση της λεγόμενης «αφηρημένης προγραμματικής μουσικής» για την οποία μίλησα από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60.
Συνηθίζω να εξομολογούμαι και πιθανόν να τηρήσω αυτήν την πορεία και από ότι μου εξηγεί ο Γιώργος Χατζημιχελάκης είναι εύκολο να μπορώ να εκφράζομαι μέσω αυτού του μέσου. Ευχαριστώ πολύ τον Γιώργο Χατζημιχελάκη, τον Δημήτρη Συκιά και όσους άλλους έστειλαν τα πρώτα σχόλια. Θα διαβάσω σοβαρά τα σχόλιά τους και ελπίζω να γίνουμε λίγο καλύτεροι από ότι είμαστε.

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΑΥΛΙΑΣ 28/11/2007

Κάντε κλικ στην εικόνα, ή εδώ
και θα ανοίξει το πρόγραμμα της συναυλίας
το οποίο μπορείτε να το μεγεθύνετε όσο θέλετε
γιατί είναι σε υψηλή ανάλυση.

(προσετέθη κατόπιν αιτήσεως του kuk)